Haenyeo (해녀) là những nữ thợ lặn tài ba của Hàn Quốc, nổi tiếng với kỹ năng lặn sâu dưới biển để thu hoạch hải sản mà không cần bất kỳ thiết bị dưỡng khí nào. Gần đây, văn hóa Haenyeo đã thu hút sự chú ý toàn cầu nhờ các tác phẩm truyền thông nổi tiếng như bộ phim truyền hình Netflix “Khi đời cho ta trái quýt” (When Life Gives You Tangerines) và bộ phim tài liệu “Deep Dive Korea: Chuyến phiêu lưu của Song Ji Hyo” (Deep Dive Korea: Song Ji Hyo’s Haenyeo Adventure), được đồng sản xuất bởi JTBC và BBC Studios.
Nguồn gốc và lịch sử lâu đời của Haenyeo
Nghề Haenyeo là một nghề truyền thống có từ rất lâu đời ở Hàn Quốc. Dù hoạt động lặn tìm hải sản phổ biến trên toàn thế giới, nhưng cách thức lặn không dùng thiết bị hỗ trợ để mưu sinh chủ yếu chỉ tồn tại ở Hàn Quốc và Nhật Bản. Trong số đó, đảo Jeju là nơi tập trung số lượng lớn Haenyeo nhất, thu hút sự quan tâm của quốc tế.
- Tên gọi: Ban đầu, ở Jeju, họ được gọi là Jamnyeo (잠녀) hoặc Jamsu (잠수). Cái tên “Haenyeo” trở nên phổ biến sau thời kỳ thuộc địa Nhật Bản.
- Sự phân chia lao động: Trong quá khứ, nam giới (Haenam) chủ yếu lặn bắt bào ngư, trong khi nữ giới (Haenyeo) thu hoạch rong biển. Tuy nhiên, sau khi lệnh cấm xuất cảnh khỏi Jeju được dỡ bỏ vào năm 1850, Haenyeo bắt đầu di cư đến các vùng khác của Hàn Quốc và thậm chí ra nước ngoài để làm việc, mang theo kỹ năng lặn độc đáo của mình.
Văn hóa và kỹ thuật đặc trưng của Haenyeo
Để trở thành một Haenyeo giỏi, họ phải trải qua quá trình đào tạo và rèn luyện gian khổ từ khi còn nhỏ:
- Đào tạo: Các cô gái ở Jeju bắt đầu học bơi và lặn ở những vùng nước nông (gọi là Aegi-badang) từ 7-8 tuổi. Đến 15-16 tuổi, họ chính thức trở thành thợ lặn và phát triển kỹ năng lặn cho đến tuổi 40.
- Phân cấp: Dựa trên kinh nghiệm và kỹ năng, Haenyeo được chia thành ba cấp độ: Sang-gun (상군 – cấp cao), Jung-gun (중군 – cấp trung) và Ha-gun (하군 – cấp thấp). Sang-gun Haenyeo không chỉ có kỹ năng vượt trội mà còn đóng vai trò lãnh đạo và truyền dạy kinh nghiệm cho thế hệ sau.
- Dụng cụ lặn: Các công cụ lặn truyền thống bao gồm Teuwak (테왁) – một phao nổi để bám vào, Mangsiri (망시리) – một cái túi để đựng hải sản, và các công cụ khác như Bit-chang (빗창) để cạy bào ngư.
Di sản văn hóa được UNESCO công nhận
Nghề Haenyeo không chỉ là một công việc mưu sinh, mà còn là một di sản văn hóa phi vật thể quý giá.
- Giá trị: Văn hóa Haenyeo thể hiện sự chung sống hài hòa với thiên nhiên, tinh thần đoàn kết cộng đồng, và hệ thống kiến thức sinh thái truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác.
- Công nhận quốc gia và quốc tế: Năm 2017, “Haenyeo” được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia số 132 của Hàn Quốc. Quan trọng hơn, vào năm 2016, “Văn hóa Haenyeo của Jeju” (Culture of Jeju Haenyeo) đã được UNESCO vinh danh là Di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại, công nhận giá trị toàn cầu của nghề lặn độc đáo này.
Tương lai của Haenyeo
Mặc dù số lượng Haenyeo đang giảm dần do tuổi tác, biến đổi khí hậu và điều kiện làm việc khắc nghiệt, việc văn hóa này được công nhận và quảng bá rộng rãi qua các phương tiện truyền thông như Netflix và BBC mang lại hy vọng cho sự bảo tồn.
Chúng ta hy vọng rằng di sản độc đáo của Haenyeo, những người phụ nữ mạnh mẽ và kiên cường của biển cả, sẽ tiếp tục được trân trọng và lan truyền ra khắp thế giới.
