เฮนยอ (해녀 / Haenyeo) คือใคร?
เฮนยอ (Haenyeo) คือ นักดำน้ำหญิงชาวเกาหลีที่ดำลงสู่ทะเลโดยไม่ใช้อุปกรณ์ดำน้ำสมัยใหม่เพื่อเก็บเกี่ยวอาหารทะเล เช่น หอยเป๋าฮื้อ หมึก ไข่หิน สาหร่าย และหอยเม่น โดยเฉพาะในเกาะเชจู ประเทศเกาหลีใต้ ที่เป็นถิ่นกำเนิดของวัฒนธรรมเฮนยออันลึกซึ้งและเก่าแก่กว่า 1,000 ปี
แม้ว่าแนวคิดของการดำน้ำจับสัตว์ทะเลจะพบได้ทั่วโลก แต่การดำโดยไม่ใช้อุปกรณ์ช่วยหายใจเพื่อเลี้ยงชีพนั้น ปัจจุบันพบได้ในเกาหลีและญี่ปุ่นเท่านั้น โดยที่เชจูถือว่ามีประชากรเฮนยอหนาแน่นที่สุดในโลก
เฮนยอในสื่อปัจจุบัน
ในช่วงหลังมานี้ วัฒนธรรมเฮนยอได้รับความสนใจอย่างกว้างขวางผ่านสื่อระดับโลก เช่น:
- ซีรีส์ Netflix เรื่อง “폭싹 속았수다 (When Life Gives You Tangerines)” ที่มีฉากชีวิตของเฮนยอในยุคสมัยต่าง ๆ
- สารคดี JTBC และ BBC Studios ชื่อ “Deep Dive Korea: การผจญภัยของซงจีฮโยกับเฮนยอ” ที่นำเสนอมุมมองของนักแสดงหญิงเกาหลีต่อวิถีชีวิตของเฮนยอ
ทั้งสองผลงานช่วยเปิดโลกให้ผู้ชมทั่วโลกเข้าใจความแข็งแกร่ง ความอดทน และวัฒนธรรมอันล้ำค่าของเฮนยอมากยิ่งขึ้น
วิถีชีวิตของเฮนยอ: จากเด็กหญิงสู่ผู้เชี่ยวชาญแห่งท้องทะเล
การเป็นเฮนยอไม่ใช่อาชีพที่เรียนรู้ได้เพียงวันเดียว ต้องใช้เวลาและประสบการณ์ตั้งแต่วัยเยาว์
- เริ่มฝึกว่ายน้ำในทะเลตื้นเมื่ออายุ 7–8 ปี (เรียกว่า “애기바당”)
- ฝึกดำน้ำในระดับลึกขึ้นเมื่ออายุ 12–13 ปี
- เริ่มเป็นเฮนยอจริงจังเมื่ออายุ 15–16 ปี
- กลายเป็นนักดำน้ำเต็มตัวเมื่ออายุ 17–18 ปี
เฮนยอจะถูกแบ่งเป็น 3 ระดับตามทักษะ:
- ซังกุน (상군): ระดับสูงสุด มีประสบการณ์มาก ควบคุมชุมชนเฮนยอ
- ชุงกุน (중군): ระดับกลาง
- ฮากุน (하군): มือใหม่
อุปกรณ์และเทคนิคของเฮนยอ
แม้จะไม่มีถังออกซิเจน แต่เฮนยอมีเครื่องมือเฉพาะ:
- แทวัก (테왁): ทุ่นกลมลอยน้ำใช้พักเหนื่อยและวางอุปกรณ์
- 망시리 (มังชีรี): ตาข่ายใต้แทวัก ใส่สิ่งที่เก็บได้จากทะเล
- บิทชัง: เครื่องมือแงะหอย
- จองแกโฮมี: เคียวตัดสาหร่าย
- คัลโกรี: ตะขอแงะหอย
- โซซัล: ฉมวกแทงปลา
- วังนุน (왕눈): หน้ากากดำน้ำขนาดใหญ่ที่ใช้แทนแว่นตาแบบเก่า
เฮนยอกับประวัติศาสตร์และวัฒนธรรมเกาหลี
- มีการกล่าวถึงเฮนยอใน “พงศาวดารสามก๊ก” (삼국사기)
- ในสมัยโชซอน มีการควบคุมการออกทะเลและห้ามผู้หญิงโชว์เรือนร่างขณะทำงาน
- เคยมีคำสั่ง “ห้ามออกจากเกาะ” (출륙금지령) เพื่อควบคุมแรงงานสำหรับเก็บส่วย เช่น หอยเป๋าฮื้อและสาหร่ายให้ราชวงศ์
วัฒนธรรมเฮนยอ: มรดกทางวัฒนธรรมของมนุษยชาติ
วัฒนธรรมเฮนยอไม่ได้มีแค่การทำประมงเท่านั้น แต่ยังครอบคลุมถึง:
- พิธีกรรม ‘잠수굿’ เพื่อความปลอดภัยและโชคดี
- บทเพลงของเฮนยอ ที่ร้องขณะออกเรือ
- ความสัมพันธ์ข้ามรุ่น ระหว่างแม่-ลูก และรุ่นพี่-รุ่นน้อง
- ภูมิปัญญาชาวบ้าน ที่สืบทอดจากประสบการณ์ตรง
การยอมรับในระดับโลก
- ปี 2016: “วัฒนธรรมเฮนยอแห่งเชจู” ได้รับการขึ้นทะเบียนเป็น มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมของมนุษยชาติ (UNESCO Intangible Cultural Heritage)
- ปี 2017: ได้รับการขึ้นทะเบียนเป็น มรดกวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้ของเกาหลี (No. 132)
ความท้าทายและความหวังในอนาคต
ด้วยการเปลี่ยนแปลงของสภาพภูมิอากาศ ทรัพยากรทะเลที่ลดลง และการสูงวัยของเฮนยอ ทำให้จำนวนเฮนยอลดลงอย่างน่าเป็นห่วง อย่างไรก็ตาม สื่อและการขึ้นทะเบียนระดับโลกได้ช่วยฟื้นฟูความสนใจในวัฒนธรรมนี้
วัฒนธรรมเฮนยอของเกาหลีไม่ใช่เพียงมรดกท้องถิ่น แต่คือสัญลักษณ์ของการอยู่ร่วมกับธรรมชาติ ความอดทน และพลังของผู้หญิงที่ยืนหยัดท่ามกลางทะเลอันกว้างใหญ่
