در سال‌های اخیر، سریال محبوب نتفلیکس «وقتی زندگی پرتقال می‌دهد» (폭싹 속았수다) و مستند ویژه شبکه JTBC با همکاری BBC با عنوان «Deep Dive Korea: ماجراجویی سونگ جی‌هیو در میان هه‌ن‌یوها»، توجه جهانی را به سوی زنان غواص کره‌ای، موسوم به هه‌ن‌یو (Haenyeo) جلب کرده‌اند. این آثار نه تنها زندگی سخت این زنان را به تصویر کشیده‌اند، بلکه فرهنگ و روحیه‌ی قوی آنان را نیز معرفی کرده‌اند.
هه‌ن‌یو کیست؟
هه‌ن‌یوها زنانی هستند که بدون استفاده از تجهیزات اکسیژن، در آب‌های کم‌عمق شیرجه زده و محصولات دریایی مانند صدف، هشت‌پا، جلبک دریایی، خیار دریایی، و غیره را جمع‌آوری می‌کنند. این زنان بیشتر در جزیره ججو (Jeju) فعالیت دارند و فرهنگشان بخشی جدانشدنی از تاریخ و زندگی دریایی کره جنوبی محسوب می‌شود.
نام‌ها و ریشه‌ها
در نقاط مختلف کره، نام‌های متفاوتی برای هه‌ن‌یو وجود دارد؛ در جنوب کشور به آنها «موره‌گون» (غواص زن) می‌گویند، در بوسان به دلیل استفاده از بشکه‌های چوبی به جای تجهیزات مدرن، «تونگ‌جَنگی» نامیده می‌شدند. واژه «هه‌ن‌یو» در دوران استعمار ژاپن رواج یافت، اما در ججو همچنان اصطلاحات سنتی مانند «جام‌نیو» یا «جام‌سو» استفاده می‌شود.
گستره جغرافیایی فعالیت
اگرچه هه‌ن‌یوها عمدتاً از جزیره ججو هستند، اما در گذشته برای کسب درآمد و ادامه‌ی زندگی، به صورت مهاجرت‌های فصلی به نقاط مختلف کره و حتی خارج از کشور، مانند ژاپن، روسیه (ولادی‌وستوک)، چین (شاندونگ، دالیان، چینگ‌دائو) سفر می‌کردند.
ابزار و روش کار
هه‌ن‌یوها از تجهیزات خاصی استفاده می‌کنند که شامل:
- تواک (Teuak): وسیله‌ای شناور برای استراحت و حمل محصولات
- مانگ‌سیری: کیسه‌ای مشبک که به تواک متصل است
- بیچانگ: میله فلزی برای جمع‌آوری صدف
- جونگه‌هومی و گالگوری: ابزارهایی برای برش جلبک‌ها و باز کردن صدف‌ها
- سوسال: نیزه‌ای کوچک برای شکار ماهی‌ها
لباس سنتی آنها ابتدا از پارچه‌های نخی ساخته می‌شد و بعدها به لباس‌های غواصی لاستیکی (نئوپرن) تغییر یافت. آنها از عینک‌های مخصوص موسوم به «چوکس‌نون» یا «وانگ‌نون» استفاده می‌کردند.
آموزش نسل به نسل
فرهنگ هه‌ن‌یو مبتنی بر آموزش تجربی و نسل به نسل است. دختران از سن ۷ تا ۸ سالگی در آب‌های کم‌عمق موسوم به «اِگی بادانگ» تمرین کرده و از مادران، مادربزرگ‌ها و زنان بزرگ‌تر دهکده می‌آموزند. در سنین ۱۵ تا ۱۶ سالگی تبدیل به هه‌ن‌یوهای واقعی می‌شوند و فعالیت خود را به‌طور رسمی آغاز می‌کنند.
تقسیم‌بندی بر اساس مهارت
هه‌ن‌یوها به سه گروه بر اساس تجربه و توانایی تقسیم می‌شوند:
- سانگون (上軍): پیشرفته و رهبران گروه
- جونگون (中軍): سطح متوسط
- هاگون (下軍): تازه‌کارها
سانگون‌ها نه تنها راهنماهای فنی هستند، بلکه نقش کلیدی در انتقال فرهنگ، سنت و مسئولیت اجتماعی نیز دارند.
ارزش فرهنگی جهانی
در سال ۲۰۱۶، فرهنگ هه‌ن‌یو جزیره ججو به عنوان نوزدهمین میراث فرهنگی ناملموس بشر در یونسکو ثبت شد. این فرهنگ شامل:
- شیوه سنتی غواصی بدون تجهیزات اکسیژن
- مراسم سنتی مانند «جَمسو گوت» برای ایمنی و صید خوب
- آوازهای حین غواصی
- نقش زنان در انتقال فرهنگ از مادر به دختر
در سال ۲۰۱۷، کره جنوبی نیز هه‌ن‌یو را به عنوان میراث فرهنگی ناملموس ملی شماره ۱۳۲ به ثبت رساند.
چالش‌های امروز
با وجود اهمیت فرهنگی، پیری جمعیت هه‌ن‌یو، تغییرات اقلیمی، و کاهش منابع دریایی سبب کاهش تعداد این زنان شده است. با این حال، آثاری چون مستندهای بین‌المللی و سریال‌های محبوب، توجه جهانی به این فرهنگ ارزشمند را افزایش داده‌اند.
جمع‌بندی
هه‌ن‌یوها نماینده‌ی قدرت، پایداری، و همزیستی با طبیعت هستند. فرهنگ آنها نه تنها میراث کره‌ای بلکه گنجینه‌ای برای تمام بشریت به شمار می‌رود. باید تلاش کنیم این سنت دیرینه را حفظ کرده، به نسل‌های آینده منتقل کنیم و آن را در سطح جهانی بیشتر معرفی نماییم.
